釵術 – sai jutsu – technieken met sai
Beschrijving sai
De sai, de ijzeren drietand, is een enorm tot de verbeelding sprekend kobudo wapen. Het ziet er uit als een grote vork, of een kleine drietand van Neptunus.
De sai is een wereldwijd symbool voor Ryukyu kobudo geworden. Zelfs mensen die kobudo niet kennen, weten vaak wel wat een sai is, als je beroemde Hollywood sai vechters opnoemt, zoals Elektra (Marvel comics, Daredevil) en Raphael (Teenage Mutant Hero Turtles). Helaas met de vreemde ideeën over het gebruik van sai die daarbij gepaard gaan. Wat je vaak hoort vragen, is waarom de sai die we gebruiken niet geslepen is, of waarom de punt niet erg scherp is. Alleen Elektra gebruikt scherpe sai. Dat sai scherp zijn, is een Hollywood verzinsel! Een sai is een slag- en stootwapen. Soms wordt er mee gestoken. Snijden ermee is onmogelijk.
Dat wil niet zeggen dat het een ongevaarlijk wapen is. De relatief stompe punt kan met wat kracht toch gemakkelijk in een tegenstander gedreven worden. Daarnaast zorgt een klap met de dunnen metalen staaf er voor, dat een tegenstander minimaal het gebruik van een ledemaat verliest.
Op een internet forum vertelde iemand dat hij met zijn broer aan het sparren was. Buiten dat beiden geen kobudoles kregen, is dat sowieso al geen slim idee. Per ongeluk raakte de ene broer een vinger van de ander. Het resultaat: op de rontgenfoto was te zien hoe het vingerkootje over de lengte gebroken was. Volgens de dienstdoende arts een zeldzaam geval; als je al een vingerkootje breekt, is het over de breedte. En dat met een onbedoelde slag. Laat staan wat gerichte slagen teweeg brengen.
Sai worden meestal in tweetallen gebruikt. er bestaan ook (verwijzingen in) kata voor drie sai: hier wordt de eerste sai geworpen (meestal naar de voet of het been van de tegenstander) waarna er met de overige twee verder gevochten wordt.
Geschiedenis sai
Waar de sai vandaan komt, is niet duidelijk. Er gaan verschillende verhalen de ronde, van een uitvergrote haarpin tot kleine hooivork tot een stuk metaal waarmee een karrewiel op de as werd vastgezet.
Wat je regelmatig tegenkomt, is dat het oorspronkelijk een boerengereedschap was waarmee gezaaid werd: de boer stak de sai in de grond waardoor er een mooi gaatje was waar hij een zaadje in kon stoppen. De moene / yoku van de sai maakte een ondiep gaatje daarnaast: dit was dan het richtpunt voor zijn volgende steek, waardoor de gaatjes mooi op gelijke afstand gemaakt werden; de ene moene werd op het vorige gaatje gericht, de andere markeerde de plek voor het volgende gaatje en de monouchi prikte het echte gat waarin gezaaid werd. Dit kan, maar als je de dieptes opzoekt waarop veel voorkomende gewassen (rijst, graan) gezaaid moeten worden, lijkt zo’n lange sai me daarvoor niet het meest geschikte gereedschap.
Een andere verklaring is dat het geen gereedschap is, maar een wapen wat ontwikkeld is om wapen te zijn. Okinawa had natuurlijk veel contacten met China en via deze betrekkingen werd er veel nieuws op Okinawa ingevoerd. De varja is ook met het boeddhisme (zie bijvoorbeeld afbeelding rechts van Varjapani; zijn hand linksboven) naar Okinawa en Japan gegaan en er zijn verhalen bekend van monniken die zich afdoende konden verdedigen met dit symbool. Misschien heeft de varja aan de wieg van de sai gestaan?… Misschien dat hieruit, of vanuit andere inspiratie, een wapen ontwikkeld is waarmee je je goed kon verdedigen tegen staf of zelfs zwaard. Een wapen, dat autoriteit uitstraalde en, vergelijkbaar met de jutte in Japan, door ordehandhavers werd gebruikt.
Verwante wapens en krijgskunsten
De sai komt in verschillende Aziatische krijgskunsten voor: meest bekend is de Indonesische krijgskunst: pentjak silat. Hier wordt gebruik gemaakt van de tjabang (of cabang). Voor zover mij bekend is het belangrijkste onderscheid dat de Indonesische tjabang breder is dan de Okinawa sai: de ruimte tussen de monouchi en de moene is een stuk groter. Overigens zie ik soms wel eens kobudoka met een tjabang trainen en vaak zie ik pentjak silat beoefenaren met een sai – dus in hoeverre die breedteverschillen mythe zijn, of gewoon mettertijd verdwijnen, is me niet duidelijk.
Sai kopen – tips en trucs
Waar moet je op letten als je sai gaat kopen?
- Gebruik alle sai uit de winkel om de beste er uit te zoeken.
- De sai moet, wanneer je ‘m vast hebt (laat ‘m om je duim ‘hangen’), langer zijn dan je onderarm
- Controleer dat de sai recht is
- Controleer de sai op onvolkomenheden: kijk naar het kruis of je scheurtjes ziet. Dan bestaat de mogelijkheid dat de moene tijdens gebruik afbreekt – hebben we al ’s meegemaakt. Koop dan een andere.
- Wanneer je hand makkelijk tussen de moene en monouchi past, dus je kunt de rechtersai makkelijk tegen de klok in om je rughand heen draaien, dan heb je waarschijnlijk geen sai maar een tjabang (zie hierboven) vast
- Slordig of los windsel om het handvat is geen reden om een sai niet te kopen! Als je hard traint met sai, moet dit windsel na verloop van tijd toch onderhouden worden – of vervangen.
Wanneer je je sai hebt, hoef je verder weinig te doen, in tegenstelling tot sommige andere wapens. Je kunt er direct mee aan de slag. Wel verstandig is het, om het windsel om het handvat bovenaan en onderaan vast te zetten met een stuk zwarte elektriciteitstape (zie foto hierboven). De schuin afgesneden puntjes van het windsel laten namelijk standaard het eerste los, dus door daar wat extra tape omheen te draaien, heb je tijden langer plezier van je eerste windsel.
Bij langdurig en hard trainen met sai komt echter hoe dan ook het moment dat je je windsel moet gaan vervangen. Hiervoor kun je verschillende materialen gebruiken. Tennisracket-tape of hockeystick tape is erg geschikt. Wat ook regelmatig wordt gedaan, is met vlastouw het hele handvat omwikkelen. Een arbeidsintensief werkje, maar wel een mooi resultaat! De simpele manier is om het vlastouw rondje voor rondje om de tsuka heen te winden, zoals je een tuinslang oprolt. Nog mooier, maar een stuk moeilijker, is om het touw met een paar slagen naar boven te winden en dan met een paar slagen weer naar beneden. Je krijgt dan, als je telkens op dezelfde lijn kruist, hetzelfde patroon als op een klosje garen en een beetje het idee van het omwindsel (ito) van een katana: een patroon van gelijke ruitjes.
Sai kata bij Kobudo Venlo
Sai kata uit ons curriculum: